Đặc điểm, tình hình và các biện pháp phòng chống bệnh dại trên người

Thứ sáu - 30/08/2019 15:12 203 0

Đặc điểm chung của bệnh dại trên người
Bệnh dại thuộc bệnh truyền nhiễm nhóm B, là bệnh viêm não tủy cấp tính do vi rút, lây truyền từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn của động vật mắc bệnh. Bệnh thường lưu hành ở các nước thuộc khu vực châu Á và châu Phi.

Tại Việt Nam, bệnh dại lưu hành ở nhiều địa phương, chủ yếu là ở các tỉnh miền núi với nguồn truyền bệnh chính là chó. Bệnh thường tăng cao vào mùa nắng nóng từ tháng 12 năm trước đến tháng 5 năm sau. Các biểu hiện lâm sàng của bệnh dại trên người là sợ nước, sợ gió, co giật, liệt và dẫn đến tử vong. Khi đã lên cơn dại, tỷ lệ tử vong gần như 100% (đối với cả người và động vật). Tiêm vắc xin dại cho cả người và động vật (chủ yếu là chó) là biện pháp hiệu quả để phòng, chống bệnh dại.

Chẩn đoán bệnh dại trên người chủ yếu dựa vào các triệu chứng lâm sàng đặc trưng của bệnh và tiền sử phơi nhiễm với vi rút dại; chẩn đoán xác định bệnh dại bằng các kỹ thuật xét nghiệm: Phát hiện kháng nguyên (FAT), phân lập vi rút, kỹ thuật sinh học phân tử (RT - PCR), phát hiện kháng thể (ELISA, RFFIT, FAVN). Tuy nhiên, trên thực tế do tính nguy hiểm của bệnh dại, nên khi bị động vật nghi dại cắn, người bệnh phải được giám sát và điều trị dự phòng khẩn cấp mà không chờ chẩn đoán xác định bệnh dại ở động vật bằng xét nghiệm. Nguồn bệnh ở Việt Nam, chó là nguồn truyền bệnh dại chủ yếu; thời gian ủ bệnh ở người thông thường là từ 1 - 3 tháng sau phơi nhiễm, hiếm khi có trường hợp thời gian ủ bệnh ngắn dưới 9 ngày hoặc dài tới một vài năm. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào tình trạng nặng nhẹ của vết cắn, vị trí của vết cắn có liên quan đến nơi có nhiều dây thần kinh, khoảng cách từ vết cắn đến não, số lượng vi rút xâm nhập; vết cắn càng nặng và gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh càng ngắn. Bệnh lây truyền chủ yếu qua vết cắn hoặc vết cào, liếm của động vật bị dại lên trên da bị tổn thương. Ngoài ra vi rút dại còn có thể lây truyền từ người sang người qua cấy ghép mô, phủ tạng và vết cắn hoặc tiếp xúc với chất tiết của bệnh nhân bị dại cũng đã được báo cáo. Bên cạnh đó, còn có các đường lây truyền khác nhưng hiếm gặp hơn như lây truyền qua niêm mạc do tiếp xúc hoặc hít phải không khí giọt nhỏ chứa vi rút dại trong hang dơi hoặc tai nạn ở phòng thí nghiệm.

Tình hình bệnh dại trên người ở trong nước và tại tỉnh Kon Tum
Thông tin từ hệ thống báo cáo bệnh truyền nhiễm theo Thông tư 54/2015/TT-BYT ngày 28/12/2015 của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc hướng dẫn chế độ thông tin báo cáo và khai báo bệnh, dịch bệnh truyền nhiễm, tính từ ngày 01/01/2019 đến ngày 09/8/2019, cả nước ghi nhận 51 trường hợp mắc bệnh dại tại 26 tỉnh/thành phố. Tại khu vực Tây Nguyên ghi nhận 11 trường hợp mắc bệnh dại (Gia Lai 06, Đăk Lăk 03, Đăk Nông 01, Kon Tum 01).
Trên địa bàn tỉnh Kon Tum, từ năm 2014 - 2017, hàng năm có 01 trường hợp tử vong nghi do bệnh dại (riêng trong năm 2015 không ghi nhận trường hợp mắc). Năm 2018, toàn tỉnh ghi nhận 05 trường hợp tử vong nghi do bệnh dại (thành phố Kon Tum 03, Đăk Glei 01, Kon Rẫy 01). Trong năm 2019, tính đến ngày 27/8/2019 trên địa bàn tỉnh ghi nhận 01 trường hợp tử vong nghi do bệnh dại tại xã Đăk Mar, huyện Đăk Hà.

Các biện pháp phòng, chống bệnh dại trên người
Truyền thông, tuyên truyền tới từng hộ gia đình về tính chất nguy hiểm của bệnh dại, các biện pháp phòng, chống bệnh dại trước và sau phơi nhiễm cho người và động vật để người dân chủ động phòng bệnh cho bản thân và cộng đồng. Tuyên truyền, vận động các tổ chức, cá nhân nuôi, buôn bán, giết mổ, vận chuyển kinh doanh chó, mèo trong từng thôn, xóm, xã, phường, thị trấn thực hiện các biện pháp quản lý và phòng bệnh trên đàn chó nuôi theo hướng dẫn của cán bộ thú y, ký cam kết thực hiện 5 không: “Không nuôi chó mèo không tiêm phòng dại”, “không nuôi chó, mèo chưa khai báo với chính quyền địa phương”, “không nuôi chó thả rông”, “không để chó cắn người”, “không nuôi chó, mèo gây ô nhiễm môi trường”.

**Nuôi chó trong chuồng (ảnh minh họa)**

Tuyên truyền cho những người có nguy cơ cao phơi nhiễm với vi rút dại thực hiện tiêm phòng trước phơi nhiễm và những người bị phơi nhiễm với động vật bị bệnh dại hoặc nghi mắc bệnh dại thực hiện điều trị dự phòng bằng vắc xin, huyết thanh kháng dại theo hướng dẫn của ngành Y tế.

Người bị phơi nhiễm (bị chó, mèo cắn/cào, liếm…) phải đến cơ sở y tế để được tư vấn, điều trị dự phòng càng sớm càng tốt, bao gồm: Rửa vết thương, tiêm vắc xin phòng dại và sử dụng huyết thanh kháng dại nếu có chỉ định; xối rửa kỹ tất cả các vết cắn/cào trong 15 phút với nước và xà phòng, hoặc nước sạch, sau đó sát khuẩn bằng cồn 45°-70° hoặc cồn i ốt để làm giảm thiểu lượng vi rút dại tại vết cắn; có thể sử dụng các chất khử trùng thông thường như rượu, cồn, xà phòng các loại, dầu gội, dầu tắm để rửa vết thương ngay sau khi bị cắn; không làm dập nát thêm vết thương hoặc làm tổn thương rộng hơn, tránh khâu kín ngay vết thương; trường hợp bắt buộc phải khâu thì nên trì hoãn khâu vết thương sau vài giờ đến 3 ngày và nên khâu ngắt quãng/bỏ mũi sau khi đã tiêm phóng bế huyết thanh kháng dại vào tất cả các vết thương; tùy trường hợp cụ thể có thể sử dụng kháng sinh và tiêm phòng uốn ván. Sử dụng vắc xin phòng dại và huyết thanh kháng dại: Đường tiêm, lịch tiêm và liều lượng cần tuân thủ theo hướng dẫn của nhà sản xuất đã được Bộ Y tế cấp phép. Tuyệt đối không sử dụng thuốc đông y để điều trị bệnh dại trên người./.

Tác giả bài viết: Dương Văn Lợt- Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Kon Tum